Η ιστορία των προσθετικών άκρων

Η ιστορία των τεχνητών μελών είναι μακρά και έχει τις ρίζες της στις απαρχές της ανθρώπινης ιστορίας: φαίνεται πως οι νεάντερταλ κατασκεύασαν από πολύ νωρίς μπαστούνια, πατερίτσες, και άλλα είδη στήριξης για να αντικαταστήσουν ένα ακρωτηριασμένο κάτω άκρο.

Ο ακρωτηριασμός ήταν μια ιατρική πρακτική γνωστή ήδη πολλές χιλιάδες χρόνια πριν, όπως υποδεικνύουν ευρήματα σε διάφορα μέρη του κόσμου. Στη Γαλλία έχουμε ενδείξεις χρήσης του ήδη το 4900 π.Χ. Στην Αρχαία Ελλάδα, οι ιπποκράτιοι γιατροί έκαναν ακρωτηριασμούς για να αντιμετωπίσουν τη γάγγραινα, ενώ στον Μεσαίωνα ήταν επίσης πολύ διαδεδομένοι, όπως έχουν δείξει ανασκαφές σε ταφικούς χώρους. Στο πέρασμα των αιώνων, οι χειρουργικές μέθοδοι ακρωτηριασμού αναπτύσονταν σταθερά, συνήθως σε περιόδους μεγάλων πολεμικών συρράξεων.

Τα τεχνητά μέλη στην τέχνη κάθε εποχής

Βρίσκουμε απεικονίσεις ατόμων με προσθετικά μέλη στα έργα τέχνης κάθε εποχής, και μάλιστα σε μεγάλο αριθμό.

Για παράδειγμα, έχει βρεθεί επιτύμβια στήλη στην Αίγυπτο (1000 π.Χ.) που απεικονίζει ασθενή με πολιομυελίτιδα να χρησιμοποιεί ξύλινη πατερίτσα για να μετακινείται. Ένας ελληνικής τεχνοτροπίας σκύφος του 4^ου π.Χ. αιώνα φέρει ως εικονογράφηση έναν σάτυρο με τεχνητό πόδι. Ένα βάζο mochica της προκολομβιανής εποχής απεικονίζει  έναν άνδρα που τοποθετεί το τεχνητό του πόδι, ενώ μια Βίβλος του 7^ου μ.Χ. αιώνα φέρει την εικόνα ενός μικρού ακροβάτη με ξύλινο πόδι.

Στη Μεσαιωνική Ευρώπη τα προσθετικά μέλη είναι συνήθως ξύλινα. Άλλες φορές δένονται στο μέλος με ιμάντες, κι άλλες φορές έχουν θήκη που τοποθετείται στο κολόβωμα, ενώ συχνά έχουν ένα υφασμάτινο μαξιλαράκι πάνω στο οποίο ακουμπά το γόνατο, με το ακρωτηριασμένο πόδι διπλωμένο. Εξίσου διαδεδομένα είναι τα ξύλινα περιβλήματα των μελών όσων έχουν υποστεί διπλό ακρωτηριασμό, που επιτρέπουν στους πάσχοντες να μετακινούνται στηριζόμενοι στα κολοβώματα. Γνωστός πίνακας του Brueghel (1558) μαρτυρά τη μορφή και τα υλικά των προσθετικών μελών εκείνης της εποχής.

Αρχαιολογία των προσθετικών μελών

Σήμερα, παράλληλα με την παλαιοντολογική μελέτη των χειρουργικών πρακτικών, αναπτύσσεται και ο κλάδος της αρχαιολογίας των προσθετικών μελών, καθώς οι ανασκαφές αποκαλύπτουν πολλά σχετικά ευρήματα.

Τεχνητό δάχτυλο ποδιού που βρέθηκε σε αιγυπτιακή μούμια – Βίβλος που απεικονίζει νεαρό ακροβάτη με τεχνητό πόδι – Το τεχνητό χέρι Αλσατού Ιππότη 

Ένα από τα πιο γνωστά είναι το αρθρωτό προσθετικό δάχτυλο ποδιού που βρέθηκε σε μούμια του Καϊρου (1069-664 π.Χ.). Στην Ιταλία (Καπούη), έχει βρεθεί τεχνητό πόδι του 4^ου π.Χ. αιώνα που αποτελείται από πολλά μέρη που συνδέονται με μεταλλικά καρφιά και φέρει ανάγλυφη διακόσμηση με πολεμικές σκηνές. Ανασκαφές στη Γαλλία αποκάλυψαν ένα προσθετικό χέρι που αποτελείται από μια διχάλα που δενόταν στο κολόβωμα με ιμάντα και πόρπες ζώνης.

Πολλά προσθετικά μέλη της εποχής της Αναγέννησης σώζονται σήμερα. Το βασικό χαρακτηριστικό τους είναι πως η κατασκευή τους γινόταν με τις ίδιες τεχνικές που κατασκευάζονταν εκείνη την εποχή πανοπλίες, ασπίδες και όπλα. Πολλά από τα σωζόμενα τεχνητά μέλη ανήκαν προφανώς σε πλούσιους στρατιωτικούς, αν κρίνουμε από τη διακόσμηση και το κόστος των υλικών τους  (π.χ. προσθετικό χέρι που βρέθηκε στον τάφο του Αλσατού ιππότη Hans von Mittelhausen, που απεβίωσε το 1564).

Ambroise Paré: ο πατέρας της προσθετικής

Κατά τον 16^ο αιώνα, ο Ambroise Paré (1510-1590) αλλάζει ριζικά τα πράγματα, επιτρέποντας και στους φτωχότερους να αποκτήσουν ένα τεχνητό μέλος. Ορθοπεδικός και χειρούργος, ο Παρέ συμμετέχει σε πολλές μάχες και διαπιστώνει πόσο καταστροφικά είναι τα νέα, πυροβόλα όπλα της εποχής. Ανθρωπιστής και εφευρετικός, ο Παρέ επινοεί νέες χειρουργικές μεθόδους που χρησιμοποιεί κατά τις επεμβάσεις ακρωτηριασμού, ενώ παράλληλα αναπτύσσει τεχνητά μέλη για τους ασθενείς του.

Ο Παρέ ουσιαστικά εισάγει την μηχανική στα τεχνητά μέλη, δημιουργώντας τεχνητά άκρα που γίνονται προπομοί των σημερινών. Συνεργάζεται με ένα κλειδαροποιό,  τον Le Lorrain, για να κατασκευάσουν τεχνητά χέρια με ανεξάρτητα, αρθρωτά δάχτυλα, κι ένα προσθετικό πόδι με γόνατο που «κλειδώνει». Εγκαταλείπει το βαρύ μέταλλο και στρέφεται σε ελαφρά και ανθεκτικά υλικά όπως το δέρμα, το μαλλί και το βελούδο. Κατασκευάζει επίσης μια μπότα με ξύλινο πόδι χαμηλού κόστους που διαθέτει σε μεγάλο αριθμό στους φτωχότερους.

Μετά τον τριακονταετή πόλεμο (1618-1648), το Παρίσι κατακλύζεται από ανάπηρους πολέμους που δεν μπορούν να εργαστούν και καταφεύγουν στην επαιτεία. Ο Λουδοβίκος 14^ος ιδρύει τότε το νοσοκομείο των Invalides για να τους περιθάλψει δια βίου. Περίπου 4000 στρατιωτικοί αρχίζουν τότε να χρησιμοποιούν τεχνητά μέλη και συνεχίζουν να εργάζονται για τον στρατό, όχι στο πεδίο της μάχης αλλά σε διάφορα εργαστήρια.

Ο Αμερικανικός Εμφύλιος δίνει ώθηση στη σύγχρονη προσθετική

Ως τα μέσα του 19^ου αιώνα, δεν υπάρχει άλλη θεαματική εξέλιξη στην τεχνολογία των προσθετικών μελών.  Βελτιώνονται ωστόσο οι χειρουργικές μέθοδοι και ο τρόπος διαμόρφωσης του κολοβώματος, με αποτέλεσμα να είναι πιο εύκολη η χρήση των προσθετικών μελών εκείνης της εποχής. Στα τέλη του αιώνα, ο αμερικανικός εμφύλιος πόλεμος γίνεται η αιτία δραματικής αύξησης των ακρωτηριασμών. Μέσα από τον όλεθρο του Εμφυλίου, γεννιέται η σύγχρονη προσθετική, καθώς και εταιρείες που υπάρχουν ακόμη και σήμερα στον κλάδο.

Σήμερα, τα προσθετικά μέλη ενσωματώνουν την πιο προηγμένη τεχνολογία και προηγμένα υλικά για να προσφέρουν σε όσους τα χρειάζονται μια εμπειρία χρήσης όσο γίνεται πιο κοντά στο βιολογικό πόδι. Ίσως, λένε κάποιοι, στο όχι πολύ μακρινό μέλλον, τα προσθετικά τεχνητά μέλη να φτάσουν να είναι πιο ικανά κι από τα βιολογικά.